Thanh toán không tiền mặt từng được xem là cú hích minh bạch hóa dòng tiền, chống thất thu thuế.
Hành trình số hóa thanh toán
Hơn hai thập kỷ kể từ khi những hình thức thanh toán điện tử đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam, xã hội đã dần thay đổi cách tiêu dùng – từ xếp hàng rút tiền mặt đến "quét mã một chạm" nơi góc chợ. Covid-19 trở thành chất xúc tác, còn hạ tầng công nghệ là đòn bẩy khiến thanh toán không dùng tiền mặt phát triển bùng nổ.
Đến cuối năm 2024, Việt Nam đã có hơn 204 triệu tài khoản thanh toán của khách hàng cá nhân. Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước, tổng thanh toán không dùng tiền mặt đạt gần 18 tỉ giao dịch với giá trị 295 triệu tỉ đồng, tăng trưởng 56% về số lượng và 32% về giá trị so với cuối năm 2023. Hiện đã có gần 87% người trưởng thành có tài khoản tại ngân hàng, vượt mục tiêu 80% vào năm 2025. Giá trị thanh toán không dùng tiền mặt gấp 26 lần GDP. Đặc biệt là thanh toán qua QR code, số lượng giao dịch hằng năm tăng trưởng trên 100%.
Với người dân đô thị, điều này không còn là điều mới mẻ. Chị Lâm Linh Tuệ - Sinh viên, TP. Hồ Chí Minh chia sẻ: "Ngày xưa, mình phải chuẩn bị tiền lẻ trước khi lên xe bus để giao dịch của mình diễn ra nhanh chóng. Nhưng giờ mình cũng không cần phải chuẩn bị vì mình chỉ cần lên xe. Mình có thẻ, chỉ cần chạm một cái và mình đã có thể hoàn thành giao dịch một cách nhanh chóng".
Các mô hình bán lẻ hiện đại cũng đang đẩy mạnh xu hướng này. Ông Lê Mạnh Phong - Giám đốc Siêu thị Go! khu vực phía Bắc cho biết: "Hệ thống các cổng thanh toán của chúng tôi đã được nâng cấp rất tốt. Do vậy ghi nhận lượng khách hàng giao dịch thanh toán đều tăng lên. Bên cạnh đó, việc sử dụng các quầy thu ngân tự động đã khuyến khích khách hàng sử dụng các hình thức thanh toán thẻ, thẻ ngân hàng cũng như thẻ tín dụng, các loại hình khác thay vì tiền mặt".
Không chỉ tiết kiệm chi phí, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và rủi ro trộm cắp, thanh toán không tiền mặt còn giúp doanh nghiệp kiểm soát dòng tiền tốt hơn, mở rộng thị trường online và quan trọng nhất – giảm thất thoát thuế cho Nhà nước.
Nguồn ảnh: Internet
Tiền mặt trở lại dưới hình thức tinh vi
Dù có nhiều lợi ích, song gần đây, tiền mặt đang "trở lại" dưới hình thức tinh vi hơn. Sau khi Nghị định 70 có hiệu lực, yêu cầu cá nhân, hộ kinh doanh doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm phải sử dụng hóa đơn điện tử và đóng thuế GTGT, một bộ phận không nhỏ bắt đầu từ chối chuyển khoản nhằm tránh bị kiểm tra thuế.
Nhưng thay vì công khai từ chối như trước, nhiều nơi chọn cách lách luật: vẫn chấp nhận chuyển khoản, nhưng yêu cầu người mua chuyển tiền qua một tài khoản trung gian – thường là của người quen hoặc bên thứ ba – để sau đó rút tiền mặt giao cho người bán. Cụ thể, tiền mặt quay trở lại chiếm tỷ trọng lớn trong những giao dịch có giá trị cao như mua bán ô tô, vàng bạc, hay đổi ngoại tệ.
Luật sư Nguyễn Thanh Tùng - Hãng luật VJLAW Việt Nam nêu ý kiến: "Chúng ta đã khởi tố rất nhiều vụ án liên quan đến trốn thuế, trong đó có những trường hợp lẽ ra phải giao dịch bằng chuyển khoản. Vậy tại sao doanh nghiệp lại cố tình giao dịch bằng tiền mặt? Ở góc độ về tố tụng, đương nhiên các cơ quan chức năng cũng cần có những quy định cụ thể đối với những loại giao dịch, những trường hợp đó. Như những trường hợp các doanh nghiệp có giao dịch lớn, từ bao nhiêu thì bị kiểm soát ra sao?".
Hành vi này không chỉ khiến các cơ quan thuế gặp khó trong việc truy vết dòng tiền, mà còn tạo ra khoảng tối dễ bị lợi dụng cho các hoạt động rửa tiền, tội phạm tài chính hay thao túng thị trường.
Nguồn ảnh: Internet
Siết chặt hành lang pháp lý
Trước diễn biến này, ngày 30/7/2025, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã ký Công điện số 124/CĐ-TTg, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai ngay các giải pháp để thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.
Phó Thủ tướng yêu cầu các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương theo chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền được giao khẩn trương thực hiện ngay các giải pháp thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn, tuyên truyền để tiếp tục thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, đảm bảo đáp ứng nhu cầu thanh toán của người dân, doanh nghiệp, tiết kiệm nguồn lực, phòng chống thất thu thuế, tội phạm; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật.
Bộ Tài chính theo thẩm quyền chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động thanh toán ngân sách nhà nước, thu, nộp thuế theo quy định, việc tuân thủ các quy định pháp luật về hoá đơn, chứng từ thanh toán mua bán, giao dịch hàng hoá, dịch vụ theo quy định tại Luật thuế giá trị gia tăng, Nghị định số 181/2025/NĐ-CP ngày 01/7/2025 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật thuế giá trị gia tăng; kịp thời xử lý nghiêm theo quy định các trường hợp vi phạm, nhất là đối với các tổ chức, đơn vị, cá nhân có hành vi cố tình thanh toán bằng tiền mặt để trốn thuế, vi phạm pháp luật.
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo thẩm quyền chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan khẩn trương triển khai các nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 09/01/2025 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW; tổ chức tổng kết việc thực hiện Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021 - 2025 theo đúng quy định của Quyết định số 1813/QĐ-TTg ngày 28/10/2021, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 01/12/2025, trong đó nêu rõ kết quả thực hiện từng mục tiêu, giải pháp đã đề ra, nhận diện đầy đủ các khó khăn, vướng mắc; kiến nghị, đề xuất phương án, chỉ đạo cụ thể của Thủ tướng Chính phủ đối với các cơ quan liên quan để tiếp tục thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt.
Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng; kịp thời cảnh báo, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, rửa tiền, thanh toán không đúng quy định. Tiếp tục tăng cường phát triển hạ tầng thanh toán, công nghệ để thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Bên cạnh đó, chỉ đạo các tổ chức tín dụng khẩn trương, tiếp tục phát triển cung ứng các sản phẩm, dịch vụ thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường đầu tư và áp dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực thanh toán, tạo điều kiện tốt nhất cho khách hàng, người dân, doanh nghiệp thanh toán an toàn, nhanh chóng, thông suốt.
Trong một nền kinh tế số, dòng tiền minh bạch là gốc rễ của tăng trưởng bền vững. Khi "lách luật" trở thành một dạng phản ứng của thị trường, thì luật pháp cũng phải thích ứng, mạnh mẽ và công bằng hơn. Chuyển đổi số không chỉ là chuyển đổi công nghệ, mà còn là chuyển đổi tư duy – từ từng cá nhân cho đến toàn hệ thống.
Nguồn: vtv.vn